Deze onheilspellende zin is te lezen op de kaart waarmee mijn grootouders in juni 1945 hun huwelijk aankondigden. Mijn opa Marius van Beek zat een groot deel van de oorlog ondergedoken vanwege zijn rol in het Nijmeegse verzet, mijn oma Sacha was de dochter van Ed Gerdes, kunstschilder en secretaris-generaal van het ministerie van Volksvoorlichting en Kunsten. Sacha was als meisje dol op haar vader, die haar vaak schilderde, en moest in de jaren ’30 toezien hoe hij werd gegrepen door het Nationaalsicialisme. Ze discussieerde er met hem over, verbrak het contact meerdere keren, maar vroeg hem ook om hulp. Ed Gerdes regelde voor haar een plek op de Rijksacademie in Amsterdam en een huis aan de Zwanenburgwal. Ze ging er samen met Marius wonen (en verstopte hem in het kolenhok als haar vader op bezoek kwam). Ze vroeg ondanks alles haar vader ook om toestemming voor haar huwelijk. En zo at een verzetsstrijder met een hooggeplaatste NSB’er en zijn dochter in maart 1945 bij een Chinees in Amsterdam. ‘Als jouw vriend het overleeft, ga ik eraan, het is jouw keuze, de een of de ander,’ zei Ed Gerdes. Het waren de laatste woorden die Sacha van hem hoorde.
Op 10 mei 1945 overleed Ed Gerdes in een ziekenhuis in Den Haag waar hij werd behandeld voor een onschuldige infectie. De officiële doodsoorzaak is onbekend, waarschijnlijk kreeg hij een dodelijke injectie toegediend. Mijn opa Marius heeft in de dagen na zijn dood schilderijen uit Gerdes’ Larense villa ‘geroofd’ om te voorkomen dat ze werden vernietigd. In 1948 werd mijn overgrootvader postuum veroordeeld voor onder andere collaboratie. Al zijn bezittingen en zijn villa zijn de familie afgenomen. Mijn oma heeft het grootste deel van haar leven gezwegen over haar vader.
Ik ontdekte mijn NSB-familieverleden een jaar of zes geleden en wist als schrijver, moeder, dochter en kleindochter dat ik dit verzwegen verhaal wilde reconstrueren in een boek. Niet alleen omdat ik geloof dat schaamte en onbesproken verdriet nog generaties doorwerkt, ook omdat het inzicht geeft in waarom iemand kiest voor het nazisme. Bijna een jaar geleden verscheen mijn boek ‘Daar praten wij niet over, de erfenis van een oorlogsverleden’ bij Uitgeverij Orlando. Het riep en roept veel reacties op bij mensen met een soortgelijk verzwegen verleden. Zij snappen na het lezen soms beter waar gevoelens van bijvoorbeeld eenzaamheid vandaan komen. Zwijgen laat iets niet verdwijnen, als je als kind voelt dat er iets is, maar het wordt ontkend, laat dat op allerlei manieren sporen na. Als je ouders emotioneel onbereikbaar zijn is het meelijk om er zelf als ouder wel helemaal te zijn.
Gisteren, op 4 mei, was ik te gast in de bibliotheek van Laren. Een bijzondere plek, mijn overgrootvader kwam daar in aanraking met de NSB, tekende er een portret van Mussert dat Beel werd verspreid. Of dat wel mocht, praten over daders op de dag dat we de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken, vroeg iemand.
Ik vond het een goede vraag want ik begrijp hoe gevoelig dit ligt. Ik weet inmiddels ook dat het niet of-of is, dat de lijn tussen goed en fout, tussen dader en slachtoffer vaak grillig en dun is. Veel nabestaanden van NSB’ers blijven nog steeds binnen op 4 en 5 mei . Omdat ze zich schamen. Ik bezocht vandaag op bevrijdingsdag met mijn elfjarige dochter het Anne Frank Huis, een plek die ik lang onbewust vermeed. Zij zag op school het videodagboek van Anne Frank en wilde Het Achterhuis graag in het echt zien. Ik hield het niet droog, wat niet erg was want wat er is gebeurd is na 77 jaar nog steeds zo onvoorstelbaar verdrietig, onrechtvaardig en onvoorstelbaar. Anne’s verhaal, mijn verhaal, alle verhalen, laten we ze bespreekbaar maken. Voor onszelf. Voor wie na ons komen.
